SARRERA

 Ia hamar urte bete dira Lanbide Heziketa berria ezartzen hasi zenetik eta dagoeneko guztiz zabalduta eta finkatuta dago gure artean ikasketa mota hori. Bidean diren proiektu berriek eta eskaintza-eskariak eragin ditzaketen tokian tokiko aldaketak gorabehera, lanbide heziketa berria erabat garatuta eta txertatuta dago erkidegoko eskaintza akademikoan.

 Duela hiru urte euskal lanbide heziketaren egoeraz idaztea egokitu zitzaidanean*, abian hasia zen prozesu baten eboluzioa izan nuen aztergai, oraindik bukatzeke zegoena. Euskal lanbide heziketaren eboluzioaren azterketari berriro ere helduko diodan honetan, ordea, esan bezala, euskal gizartean zeharo errotua dagoen ikasketa mota bat izango dut aztergai.

 Baina euskal adarraz den bezainbatean, ezin antzekorik esan. Aurrerago ikusiko denez, joera batzuk aski finkatuta badaude ere, ez da gertatu espero zen jauzi kuantitatiboa, ikasmaterialgintza eta argitalpengintza normaltze bidean jarriko zituena. Hauxe dugu ordudanik hona egindako ibilbidea. 

EBOLUZIOA AZKEN HIRU URTEAN

 Orduko artikuluan, pasarte batean, zera aipatzen nuen: “...jaiotza-tasagatiko ikasle-murrizketak ez dio oraingoz kalterik egin Šeuskal ereduari‹. Datuok erakusten duten joeraren arabera, badirudi oraindik hazten segituko duela, A ereduaren kasuan garbi ikusten ez dena...”.

 Horiexek ziren 00-01 ikasturte arteko joerak, eta horrela izan zen 01-02 ikasturte arte. Urte horretan lortu zuen euskal adarrak hamarkada honetako ikasle-kopururik eta ehunekorik gorena, 5.469 ikasle, %18a. Geroztik, poliki-poliki bada ere, aldapan behera hasi da. 657 ikasle galdu ditu euskal adarrak 01-02 ikasturtetik hona eta ehunekoetan 1’8 puntu jaitsi (%18tik %16’2ra). Ondoko grafikoak erakusten digu eboluzioa:

 Erdal adarra, aldiz, badirudi mantendu egin dela, hainbat arrazoik sortutako garaian garaiko hazkunde-murrizte joerak gorabehera. Hemen aztertuko ez baditut ere, esan liteke A ereduan joera edo faktore horiek koiunturalak direla; hots, urtero lanbide heziketa aukeratzen duen ikasle-kopuruaren araberakoak. B-D ereduan, berriz, badirudi egiturazkoak direla. Ikus hurrengo grafikoa:

 Urteotako bilakaerak erakusten duenez, erabat lotua dago A ereduaren eboluzioa urtero lanbide heziketa aukeratzen duen ikasle-kopuruarekin; lanbide heziketaren beraren hazkundeak, ordea, ez du eraginik izan euskal ereduetan, beheranzko joeran sartu baitira.

 Antzeko zerbait gertatu da lanbide-arloen eboluzioan. Euskal eskaintza egiten duten lanbide-arloei dagokienez, 16tik 15era pasa dira denbora tarte honetan, Eraikuntza eta obra zibilak familiak eskaintzen zuen euskal ziklo bakarra A eredura eraman duelako. Horretaz gain, beste bost familia hauek oraindik ere segitzen dute euskal eskaintzarik egin gabe: Irudi pertsonala; Komunikazioa, soinua eta irudia; Itsas-arrantza iharduerak; Arte grafikoak, eta Ehungintza, jantzigintza eta larrugintza.

 Egia da, bestalde, B-D ereduan eskaini diren heziketa zikloen kopuruak gorantz egin duela aurtengo ikasturte arte (183, 01-02an; 192, 02-03an; 176, 03-04an). Dena dela, horrek ez du emaitza orokorretan ondoriorik izan.

 Laburbilduz, duela hiru urteko egoera beretsuan gaude - ez dugu gora egin -, baina beheranzko joeran, oraingo honetan. Datuon arabera, badirudi 4.700-5.500 ikasleko muga horretan segituko dela, euskal adarra sustatzeko aparteko plangintzarik antolatzen ez den bitartean.

GAURKO EGOERA

 03-04 ikasturtean, 4.812 ikasle (%16’2) ari dira euskal adarraren 15 familia edo lanbide-arloetan, honela banatuta: 

LANBIDE-ARLOA	%[1]	Ikasl.kop
1.       Fabrikazio Mekanikoa:  Mekanizazioa (603) - Mekanizazio bidezko produkzioa (367)	29’7	1430
2.       Elektrizitatea eta Elektronika	13’1	634
3.       Administrazioa	10’6	513
4.       Informatika	10’4	504
5.       Produkzio-zerbitzuak eta mantentzea	7’9	382
6.       Osasungintza	5’4	264
7.       Gorputz- eta kirol-ekintzak	5	245
8.       Gizarte- eta kultur zerbitzuak	4’6	225
9.       Ibilgailu autopropultsatuak mantentzea	4’4	214
10.   Merkataritza eta marketinga	2	98
11.   Kimika	1’6	80
12.   Zurgintza eta altzarigintza	1’5	73
13.   Nekazaritza eta abere-hazkuntza	1’5	73
14.   Ostalaritza eta turismoa	1'1	53
15.   Elikagaien Industriak	0’4	24
	Guztira:	4.812

 Ikasleen banaketa lurraldeen arabera egiten badugu, hauxe dugu emaitza (kopuruak ehunekoetan):

 

ARABA			BIZKAIA			GIPUZKOA			GUZTIRA
A	B	D	A	B	D	A	B	D	A	B	D
97’1	0’7	2’1	91’1	3’3	5’4	66	2	31’9	83’7	2’5	13’7

 Ikus dezagun jarraian lurralde bakoitzaren egoera:

 ARABA

 Gora egin badu ere, guztiz testimoniala da euskal adarra oraindik ere. 20 ikastetxeetan eskaintzen da lanbide heziketa lurralde horretan. Horietatik 4tan (%19) bakarrik dago euskal adarra eta Gasteizen metatzen da.

 BIZKAIA

 Beheranzko joeran (%11tik %8’8ra pasa da). 85 ikastetxe dira lanbide heziketa eskaintzen dutenak. Horietatik 16tan (%18’8) badago euskal adarra. Lurralde hau bi zonaldetan banatzen da euskal adarrari dagokionez: salbuespenak salbuespen (Portugaleten, Arrigorriagan, Derion eta Leioan ziklo bana; Bilbon 2 ziklo), Bilbo Handiak, Plentzia-Mungiak eta Enkartazioek A eredu hutseko zonaldea osatuko lukete; gainerako eskualdeek osatuko lukete euskal adarra duen zonaldea.

 GIPUZKOA

 64 dira lanbide heziketa eskaintzen dutenak eta horietatik 39tan (%60’9) ematen da euskal adarra. Hutsuneak hutsune, lurralde osoan egiten da euskal eskaintza.

 EAEz kanpoko egoerak ere ez du hobera egin. Nafarroan, Arabako egoera beretsua dago: Iruñean, Beran eta Elizondon bakarrik ematen da. Ipar Euskal Herrian, aldiz, ez dago euskal adarrik.

 Beheko irudiak erakusten du euskal adarraren hedadura: zuriz A ereduko zonaldea eta bilbez euskal adarraren lurraldea; borobil lodiz euskal adarra duten hiri eta herriak.

IKASMATERIALAK

 Orain arte emandako datuek erakusten dutenez, duela hiru urte baino bezero gutxiago dago egun. Kopuru horiek ikusita, berehala ohartzen gara ez dela lortu oraindik argitalpena posible egingo lukeen gutxieneko ikasle-kopurua, zehar-lerroko moduluetan izan ezik[2]. Alabaina, orduko beharrak eta oraingoak funtsean berberak badira ere, premiak bestelakoak dira.

 Orduan ikasmaterial eskasia nabaria zen eta euskal adarra hazkunde-prozesuan ari zen. Horrelako egoeran, ikasmaterialak ziren premiarik handiena. Hiru urte geroago, euskal adarraren hazkundea eten eta beheranzko joeran ari den honetan, ikasmaterialen beharra bigarren maila batera pasa dela esan liteke, ñabardura guztiekin esan behar bada ere.

 Ikasmaterialik eza ez da dagoeneko hain nabaria, eta ez dirudi hori denik gaur egun B/D eskaintza egiteko oztopo nagusia; agi denez, adarraren atzerakada bihurtu da premiarik larriena, eta, ikasmaterialgintzarekin gertatu bezala, aparteko plangintza behar du lurralde eta eskualdeen arteko desoreka zuzendu nahi bada. Irakasleak euskarazko irakaskuntzan gaitzea eta euskal eskaintza orekatzea dira gaur egungo erronkak(premia larria dago zerbitzu-sektoreko edo normalkuntzaren aldetik enblematikoak diren heziketa zikloetan: ostalaritzan, osasungintzan, gizarte eta kultur zerbitzuetan eta abarretan). Familia edo lanbide-arlo guztietara zabaldu beharko litzateke euskal adarra, egun, esan bezala, 21etik 15etan bakarrik eskaintzen baita, eta horien barruan, EAEko lurralde guztietako eskaintza kontuan hartuta, familia osatzen duten ziklo guztiak euskaraz eskaintzen dituztenak zazpi besterik ez dira.[3]

 Arestian esan bezala, badira normalkuntzaren ikuspegitik garrantzi handikoak diren lanbide-arloak, intentsitate bereziko plangintza beharko luketenak, zerbitzu-sektorekoak gehienak:

•  Administrazioa
• Osasungintza
• Gorputz eta kirol ekintzak
•  Gizarte eta kultur ekintzak
• Merkataritza eta marketinga
• Ostalaritza eta turismoa
• Nekazaritza eta abere-hazkuntza
• Irudi pertsonala
•  Komunikazioa, soinua eta irudia

 Kontuan hartu orain arteko baliabideak euskal adarra duten familietara bideratu direla, horixe izan baita irizpideetako bat ekimenak antolatzerakoan: euskaraz ematen diren zikloetarako materialak izatea, berehalako premia horiexetan baitago. Horrek esan nahi du oraindik badirela bost lanbide-arlo euskarazko ikasmaterial espezifikorik batere ez dutenak.

 Bestalde, ezarpen urriko zikloak izateak zaildu egiten du ikasmaterialak sortzea, giza baliabideak ere urriagoak direlako. Horren ondorioz, oro har, badira desorekak ekoizpenean, eta ziklo batzuk besteak baino hobeto hornituta daude.

 Materialen behar hori bigarren mailara pasa da, orduan abiarazi berriak ziren proiektuek beren fruituak eman dituztelako, eta behar eta gabezia nagusiak poliki-poliki asetuz eta estaliz joan dira. Ekar dezagun gogora zeintzuk ziren egitasmo horiek:

•  Hezkuntza Sailaren EIMA programa, euskal ikasmaterialgintza sustatzen duena. Bere lau atalak erabili dira.
• Irakasleak euskalduntzeko eta alfabetatzeko IRALE programaren R400 ikastaroak
• Hetel eta Ikaslan  elkarteen LANBIDE EKIMENA proiektua ¾ Hezkuntza Sailaren, Bizkaiko Aldundiaren eta BBKren dirulaguntzaz sortua ¾ materialak itzuli eta interneten jartzeko (www.jakinbai.com/lanbideki)

 150 izenburutik gora argitaratu da aipatutako proiektuen bidez:

•  70etik gora EIMA eta IRALEren bidez (argitaletxeen eta T.Etxebarria bildumaren bidez)
• 70etik gora ere interneten jarri da LANBIDE EKIMENAren bidez

 Intentsitate desberdinez bada ere, euskal adarraren familia guztietarako materialak lortu dira, eta ekoizten ari dira oraindik ere. Egia da desoreka nabariak badirela, baina oreka lortuko dateke epe motzean. Esaterako, hedatuen dauden heziketa zikloek badituzte beren modulu nagusiak materialez hornituta (Fabrikazio mekanikoa, Elektrizitatea eta elektronika eta Administrazioa lanbide-arloetako ziklo batzuk), eta bakan batzuk modulu guztiak.

 Ikasle gutxi biltzen duten lanbide-arloek, berriz, badute oraindik ere hainbat eta hainbat hutsune, epe motzean betetzea espero dena. Esaterako, Lanbide Ekimenaren bidez urtero 3-4 familien behar nagusiak asetzeko adina material itzuli eta interneten jarri da. Datorren ikasturtean helduko zaie azken familiei; hots, Kimika, Zurgintza eta altzarigintza, Ostalaritza eta turismoa eta Elikagaien industriak lanbide-arloetarako ikasmaterialak itzuliko dira, Irale eta EIMAren bidez ekoiztuko direnez gainera.

 ETORKIZUNEAN ZER?

Arestian esan bezala, oinarrizko hezurdura sortzea izan zen duela sei urteko helburua; hau da, ahal zen modulu gehienetan oinarrizko material bana izatea. Helburua ez da erabat lortu oraingoz. 48 heziketa ziklo-mota dira euskaraz ematen direnak eta, horren arabera, 290 ikasmaterial inguru beharko genuke helburu hori lortzeko (heziketa zikloek, batez beste, seina material beharko luketela ontzat ematen badugu). Beraz, erdia baino gutxixeago faltako litzateke oraindik.

 Horretaz gain, hemendik aurrera, nik uste, orain arte hiru bide nagusi hauen bidez ekoiztutako guztiaren ebaluazioa egin beharko da, zera aztertzeko:

• Zeintzuk diren ikasmaterialik ez duten moduluak
• Zeintzuk diren osatu beharreko materialak, modulu osoa jorratzen ez baitute
• Zeintzuk diren, teknologiaren aurrerapena dela eta, zaharkitu diren materialak

 Hortik jo beharko luke ikasmaterialgintzak, nire ustez, hemendik aurrera. Orain arte euskarazko material espezifikorik izan ez duten lanbide-arloen beharrak arinduz joango diren neurrian, irizpide kualitatiboak erabili beharko dira, batez ere, etorkizunean: dagoena osatu eta hobetzea, hain zuzen. 

 Zer esanik ez, liburuaz gainerako formatoak erabili beharko dira oraindik. Zehar-lerroko moduluetan bideragarria gertatzen da liburu-formatoa, gutxieneko ikasle-kopurua badagoelako, baina gainerakoetarako, internet eta internetek eskatzen dituen formatoak nagusiki erabili beharko dituzte argitaletxeek eta gainerako erakundeek.

 Hortaz, orain arteko baliabideak mantendu beharko dira, ez baita gutxieneko bezero-kopurua lortu, modulu bakan batzuetan izan ezik; areago, duela hiru urte baino erosle potentzial gutxiago dute argitaletxeek. Instituzioen eta erakundeen laguntzarik gabe ezinezkoa litzateke ikasmaterialgintzari heltzea, merkatuak onartuko lituzkeen ekimen solteak izan ezean.